News of Kazakhstan Science
Новости науки Казахстана
научно – технический журнал (ISSN 1560-5655)
IRSTI 68.35.03
N2-2025
https://doi.org/10.53939/1560-5655_2025_2_68
Икрамова М.Л., Рахматов Б.Н., Махсудов С.И., Гаффаров И.Ч.
Аннотация. В статье приведены научные данные, о ряде улучшенных вы-
сокоурожайных, скороспелых линий и сортов хлопчатника, соответствую-
щих требованиям мировых рыночных стандартов, которые возделываются
в засоленных, маловодных и продуваемых афганскими жарами условиях
Бухарской области, не содержащие в вегетативных и генеративных органах
токсичный алкалоид- госсипол, и которые производят экологически чистое
пищевое масло, белковую муку из ядер семян, отходы семян и натурально
окрашенные волокна. Обсуждается их потенциал как высокорентабельного,
экологически чистого продукта, который по сравнению с различными продук-
тами ГМО, является самым необходимым экологически чистым источником
питания для здоровья человека и животных, для здорового и гармоничного
развития будущего поколения. Также, за счет наличия различных природных
окрашенных волокон и экологической чистоты получаемых из них пищевого
масла, белковой муки, отходов переработки семян, с одной стороны, с другой
стороны, за счет отсутствия вещества госсипола, в процессе переработ-
ки продукции очистки, рафинирования, окраски волокон и т.д. достигается
высокая экономическая рентабельность за счет сокращения ряда техноло-
гических процессов, что в конечном итоге позволяет увеличить валютные
поступления в нашу государственную казну. Кроме того, вновь выведенные
сорта и линии биохлопка послужат донорами для будущих селекционных ис-
следований.
Ключевые слова: безгоссиполовый хлопок, экологически чистый продукт,
белковая мука, пищевое масло, цветное хлопковое волокно.
Список литературы / References
1 Rajendra Prasad, Desouza Blaise. Low Gossypol Containing Cottonseed: Not
only a Fibre but also a FoodCrop.February 2020 National Academy Science
Letters 43(2) DOI:10.1007/s40009-020-00931-1
2 Zhimulev I.F. General and Molecular Genetics [Electronic resource]: a textbook
for universities / I.F. Zhimulev. - Electronic text data. - Novosibirsk: Siberian
University Publishing House, 2017. - 480 p. - 978-5-379-02003-3. - [Electronic
resource]: Access mode:http://www.iprbookshop.ru/65279.html
3 Gorbunova V.N. Clinical Genetics [Electronic resource]: textbook / [et al.]. -
Electronic text data. - St. Petersburg: Foliant, 2015. - 408 p. - 978-5-93929-261-0.
- [Electronic resource]: Access mode: http://www.iprbookshop.ru/61918.html
4 Collection of problems in molecular biology and medical genetics with solutions
[Electronic resource]: study guide / . — Electronic text data. — Samara: REAVIZ,
2012. — 168 p. — 2227-8397. — Access mode: http://www.iprbookshop.ru/18421.
html
5 Setubal J. Introduction to Computational Molecular Biology [Electronic resource]
/ J. Setubal, J. Meidanis. — Electronic text data. — Moscow, Izhevsk: Regular
and Chaotic Dynamics, Izhevsk Institute of Computer Research, 2007. — 420
p. — 978-5-93972-623-8. — Access mode:http://www.iprbookshop.ru/16497.html
6 Tuzova R.V. Molecular-genetic mechanisms of evolution of the organic world.
Genetic and cellular engineering [Electronic resource]: monograph / R.V. Tuzova,
N.A. Kovalev. - Electronic text data. - Minsk: Belarusian Science, 2010. - 395 p. -
978-985-08-1186-8. - Access mode: http://www.iprbookshop.ru/10115.html
7 Goncharova R.I. [et al.]. Genomic instability and impaired DNA repair as factors
of hereditary and somatic pathology in humans [Electronic resource] / - Electronic
text data. - Minsk: Belarusian Science, 2015. - 283 p. - 978-985-081859-1. -
Access mode:http://www.iprbookshop.ru/50805.html
8 Zhimulev I. F. General and Molecular Genetics: a textbook for universities
/ Zhimulev Igor Fedorovich; eds. E. S. Belyaeva, A. P. Akifev. - Novosibirsk:
Novosib. University: Sib. University Press, 2002. - 458 p.
9 Lewin B. Genes / Lewin Benjamin; trans. of the 9th English ed. by I. A. Kofiadi
et al.; edited by D. V. Rebrikov. - Moscow: Binom. Laboratory of Knowledge, 2012.
- 896 p.:
10 Henderson M. Genetics. 50 ideas you need to know: trans. from English /
Henderson Mark. - M.: Phantom Press, 2016. - 208 p.
11. Kurbonov A. Will colored cotton replace white: expert opinion. Darakchi No. 48,
T.: 1.12.2022 https://trikotazh-ryad.ru/blog/Khlopchatnik-vidy-i-sorta/
12 Australian scientists have created colored cotton. (08.08.2020) [Electronic
resource]: https://glavagronom.ru/news/avstraliyskie-uchenye-sozdali-cvetnoyhlopchatnik
13 Russian scientists have created a brown-fibered variety of cotton for the
production of hypoallergenic fabric. [Electronic resource]: https://glavagronom.
ru/news/Uchenye-sozdali-burovoloknistyj-sort-hlopchatnika-dlya-proizvodstvagipoallergennoj-
tkani 31.10.2019
14 Colored cotton from the field: Scientists have grown a unique species of cotton
lant.08.08.2020. [Electronic resource]: https://uzts.uz/ru/cvetnoj-hlopok-s-polyauchenye-
vyrastili-unikalnyj-vid-hlopkovogo-rasteniya/
15 Ikramova M. L., Rakhmatov B. N., Ruzieva S.R., Makhsudov S.I. Creating
Finely Fibred Non-Gossypol Organic Cotton Published: August 25, 7р(2023).
[Electronic resource]: https://bioresscientia.com/journals/clinical-case-reportsand-
studies/current-issues
16 Methodology of field and experiments vegetation with cotton. SOYUZNIKHI,
Tashkent, 225. (1973).
17 Methods of passing field experiments. UzCSRI, Tashkent, 147. (2007).
18 Simongulyan N.S., Mukhamedov S.R., Shafrin A.N. (1987). Genetics, selection
and seed production of cotton 3rd edition. Addition. Mekhnat, Tashkent, 320.
19 Simongulyan N.S. Combination ability and heritability of traits of cotton. Publ.,
house Fan, Tashkent, 145. (1997).
20 Dospekhov B.A. Methods of passing field experiments. Kolos, Moscow, 416.
(1989).
Авторлар туралы мәліметтер
Икрамова Махбуба Латиповна – биология ғылымдарының кандидаты, аға
ғылыми қызметкер, Мақта селекциясы, тұқым шаруашылығы және өсіру
агротехнологиялары ғылыми-зерттеу институтының Бұхара ғылыми-тәжірибе
станциясы, Бұхара қ., Өзбекстан, ikramova55@mail.ru
Рахматов Бахтиёр Ниматович – ауыл шаруашылығы ғылымдарының
кандидаты, аға ғылыми қызметкер, Мақта селекциясы, тұқым шаруашылығы
және өсіру агротехнологиялары ғылыми-зерттеу институтының Бұхара
ғылыми-тәжірибе станциясы, Бұхара қ., Өзбекстан, rakhmatov68@mail.ru
Махсудов Cаидумар Исаевич – ауыл шаруашылығы ғылымдарының
кандидаты, аға ғылыми қызметкер, Мақта селекциясы, тұқым шаруашылығы
және өсіру агротехнологиялары ғылыми-зерттеу институтының Бұхара
ғылыми-тәжірибе станциясы, Бұхара қ., Өзбекстан, said59@list.ru
Гаффаров Иноят Чориевич – зерттеуші, Мақта селекциясы, тұқым
шаруашылығы және өсіру агротехнологиялары ғылыми-зерттеу
институтының Бұхара ғылыми-тәжірибе станциясы, Бұхара қ., Өзбекстан,
inoyatgofforov@gmail.com
Сведения об авторах
Икрамова Махбуба Латиповна – кандидат биологических наук, старший
научный сотрудник, Научно-исследовательский институт агротехнологий,
селекции, семеноводства и выращивания Бухарской научно-опытной станции,
г. Бухара, Узбекистан, ikramova55@mail.ru
Рахматов Бахтиёр Ниматович – кандидат сельскохозяйственных
наук, старший научный сотрудник, Научно-исследовательский институт
агротехнологий, селекции, семеноводства и выращивания Бухарской научно-
опытной станции, г. Бухара, Узбекистан, rakhmatov68@mail.ru
Махсудов Cаидумар Исаевич – кандидат сельскохозяйственных наук, старший
научный сотрудник, Научно-исследовательский институт агротехнологий,
селекции, семеноводства и выращивания Бухарской научно-опытной станции,
г. Бухара, Узбекистан, said59@list.ru
Гаффаров Иноят Чориевич – научный сотрудник, Научно-исследовательский
институт агротехнологий, селекции, семеноводства и выращивания Бухарской
научно-опытной станции, г. Бухара, Узбекистан, inoyatgofforov@gmail.com
Information about the authors
Ikramova Makhbuba Latipovna – candidate of biological sciences, senior
researcher, Scientific Research Institute for Seed Breeding and Agricultural
Texnology of Cotton Growing, Bukhara Scientific Experimental Station, Bukhara c.,
Uzbekistan, ikramova55@mail.ru
Rakhmatov Bakhtiyor Nimatovich – candidate of agricultural sciences, senior
researcher, Scientific Research Institute for Seed Breeding and Agricultural
Texnology of Cotton Growing, Bukhara Scientific Experimental Station, Bukhara c.,
Uzbekistan, rakhmatov68@mail.ru
Makhsudov Saidumar Isaevich – candidate of agricultural sciences, senior
researcher. Scientific Research Institu te for Seed Breeding and Agricultural
Texnology of Cotton Growing, Bukhara Scientific Experimental Station, Bukhara c.,
Uzbekistan, said59@list.ru
Gaffarov Inoyat Chorievich – researcher, Scientific Research Institute for Seed
Breeding and Agricultural Texnology of Cotton Growing, Bukhara Scientific
Experimental Station, Bukhara c., Uzbekistan, inoyatgofforov@gmail.com