МРНТИ 87.15.03, 34.29                                                                            №4 (2020г.)

К.Р. Утеулин, Е.А. Бекешев, М.К. Амрин, Н.В. Курбатова,  О.А. Федорина, Е.Ю.Степанова, Ч.Ж.Алдасугурова, А.Б.Атыгаев

Зерттеудің мақсаты – топырақтың АДМГ ластануы жағдайында  Stipa sareptana A. Beck, Agropyron fragile (Roth) Nevski, Artemisia terrae-albaa
Krasch дәнді дақылдардың жабайы түрлерінің биометриялық көрсеткіштерінің өзгеруін зерттеу. Топыраққа АДМГ енгізу арқылы өсімдіктердің азотты қоректенуін реттеу мүмкіндігі туралы мәселелерді талқылау. Бақылауға қатысты, 10 мг/кг дозада асимметриялық диметилгидразинмен (АДМГ) ластанған топырақ үлгілерінде жыл бойы өсірілген Stipa sareptana A. Beck, Agropyron fragile (Roth) Nevski және Artemisia terrae-albae Кrasch дәнді дақылдардың жабайы түрлерінің өсімдіктерінің жер үсті бөлігінің жалпы массасының ұлғаюы анықталды. Топыраққа енгізілген АДМГ (құрамында азот бар қосылыс) азотқа оттегімен тотығады, азот бактериялармен бекітіліп, нитрогеназбен аммиакқа дейін азаяды. Аммиакты өсімдіктер аз молекулалы (аминқышқылдары, амидтер және азотты негіздер) және азоттың жоғары молекулалы  (ақуыздар, нуклеин қышқылдары) органикалық формаларын қалыптастыру  үшін сіңіреді. АДМГ өсімдіктерге әсері екі түрлі болып келеді.
Түйінді сөздер: Stipa sareptana A. Beck, Agropyron fragile (Roth) Nevski, Artemisia terraе-albaе Krasch , НДМГ, биометриялық көрсеткіштер, азоттық тыңайтқыштар.