№3-2023

https://doi.org/10.53939/15605655/2023_3_17

Азат С., Амзеева У.М., Бексейтова К.С., Есжанова Г.Т., Бускетс Р.

Түйіндеме: Жүзгін (лат. Calligonum) – қарақұмық тұқымдасына (лат. Polygonaceae) жататын көпжылдық жапырақты бұталы бұталар тұқымдасы. Кейбір мәліметтер бойынша, тұқым 158-ге дейінгі өсімдіктерді қамтиды, бірақ тұқым аз зерттелгендіктен, оған жатқызылған кейбір түрлердің анықтамасы нақты емес. Оның үстіне, кейбір ғалымдар географиялық тұрғыдан анықталынбағандықтан әрі көптеген морфологиялық айырмашылықтарға байланысты оны анықтаудың мүмкін еместігін айтады. Жүзгін тұқымдас өсімдіктердің химиялық құрамында таниндер, лимон және фенол-карбонды қышқылдары, алкалоидтар, лейкоантоцианидиндер, флавоноидтар бар. Жүзгін тұқымдас өсімдіктер әлеуетті түрде дәрілік шикізат көзі бола алады. Ғалымдар олардан гипотензивті дәрі ретінде әсер ететін, өтті айдайтын
фенол карбон қышқылдарын тапты. Ісікке қарсы әрекет ететін тек қана лейкоантоцианидиндер ғана емес, сонымен қатар бірқатар флавоноидтар де кездеседі. Жүзгінлейкокладум өсімдік шикізатының химиялық құрамы мен биологиялық белсенді қосылыстардың идентификациясы зерттелді. Физикалық-химиялық зерттеулер жүргізілді. Шикізаттың элементтік құрамы анықталды. Шикізаттың морфологиясы зерттеліп, шикізаттың аминқышқылдық құрамы анықталды. Жүзгін өсімдік шикізаты негізіндегі ветеринарлық препараттың және ветеринарлық мақсаттағы фитосорбенттердің алғашқы үлгілері алынып, клиникалық зерттеуге жіберілді.
Түйінді сөздер: жүзгін, фитосорбент, ветеринарлық препарат, өсімдік шикізаты, элементтік талдау,химиялық заттар.

Әдебиеттер
1 Abdraimov S.A., Seitkarimov A., Surimbayeva K., Sartaev E. Useful plants of the south of Kazakhstan and prospects of their introduction into culture//Botanical resource studies: achievements and prospects of development: Mat. of the international scientific conference. –Almaty, 2000. -P.-53-54.
2 Kurochkina L.Ya. Essential species characteristics of zhuzguns//Nerd. materials of the Herbarium of the Institute of Botany of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR. – Alma-Ata, 1974. – Vol.8. – P.20-26.
3 Baitenov M.S. Flora of Kazakhstan. Almaty, 2001. – Vol.2. -280 s. Salama, Fawzy; Sayed, Suzan; Abd El-Gelil, Ayat. Ecophysiological responses of Calligonumpolygonoides and Artemisia judaica plants to severe desert aridity // TURKISH JOURNAL OF BOTANY. – 2015. – Vol 39, 2. – P 253- 266.
4 N. S. Dubinin, V. I. Litvinenko, V. V. Vorovskii. Effect of temperature on seed germination of seven Calligonum species //PAKISTAN JOURNAL OF BOTANY. – 2005. -Vol. 37, 3. – Р. 651-660.
5 Gouja, Hassen; Garnatje, Teresa; Hidalgo, Oriane. Physical mapping of ribosomal DNA and genome size in diploid and polyploid North African Calligonum species (Polygonaceae)//PLANT SYSTEMATICS AND EVOLUTION. – 2015. – Vol. 301, 6. -P 1569-1579.
6 Liu X. M., Zakaria M., Islam M. W., Radhakrishnan R., Ismail A., Chen H. B., Chan K., Al-Attas A. Anti-inflammatory and anti-ulcer activity of Calligonumcomosum in rats// Elsevier Science B.V., Amsterdam, Netherlands Citation Fitoterapia, 2001, 72, 5, pp 487-491.
7 Gomes Sara M. C.; Fernandes, Isabel P. G.; Shekhawat, Narpat Singh. Calligonumpolygonoides Linnaeus Extract// HPLC-EC and Total Antioxidant Capacity Evaluation. //ELECTROANALYSIS, 2015, 27, 2, pp 293-301.
8 Khan, Arif; Khan, Rahmat Ali; Ahmed, Mushtaq. In vitro antioxidant, antifungal and cytotoxic activity of methanolic extract of Calligonumpolygonoides. //BANGLADESH JOURNAL OF PHARMACOLOGY, 2015, 10, 2, pp 316-320.
9 Nasrullah, Asma; Khan, Hizbullah; Khan, Amir Sada. Potential biosorbent derived from Calligonumpolygonoides for removal of methylene blue dye from aqueous solution //The Scientific World Journal, 2015, pp 562-693.
10 Okasaka, M; Takaishi, Y; Kogure, K. New stilbene derivatives from Calligonum leucocladum. //JOURNAL OF NATURAL PRODUCTS, 2004, 67, 6, pp1044-1046.
11 Sergunova E.V. Studying the composition of biologically active substances of medicinal plant raw materials, various methods of preservation and medicines based on it //Autoref. diss., Moscow, 2016.- 242p.
12 Barker D.H., 1991. Physiological responses of Sorghom and six forag grasses to water deficits. Dissertation Abstracts. International B. Sci. Engi., 52:1135B-1136B.
13 Le Houérou H.N., 1959. Recherches écologiques et floristiques sur la végétation de la Tunisieméridionale. Jnst. de Rech. Sah. Alger, 510 p.
14 Rules of preclinical (non-clinical) research in the Republic of Kazakhstan, Order of the Minister of Health of the Republic of Kazakhstan №697 dated November 12, 2009
15 Rules for conducting preclinical studies, biomedical experiments and clinical trials in the Republic of Kazakhstan, Order of the Minister of Health of the Republic of Kazakhstan №745 dated November 19, 2009.
16 Technical Regulations «Requirements for the safety of medicines», Resolution of the Government of the Republic of Kazakhstan dated July 14, 2010 №712
17 Rules of state registration, re-registration and amendments to the registration dossier of medicines, medical devices and medical equipment, Order of the Minister of Health of the Republic of Kazakhstan №735 dated November 18, 2009.
18 Good laboratory practice. Basic provisions», Order of the Minister of Industry and Trade of the Republic of Kazakhstan dated December 29, 2006 № 575 Gosstandart of the Republic of Kazakhstan
19 «Good laboratory practice. Basic provisions», Order of the Minister of Industry and Trade of the Republic of Kazakhstan dated December 29, 2006 № 557 Gosstandart of the Republic of Kazakhstan
20 Guidelines for the experimental (preclinical) study of new pharmacological substances / edited by R.U. Khabriev. -. – 2nd ed., pererab and add. //M.: JSC «Publishing House «Medicine», Moscow. – 2005-832 p
21 European Convention for the Protection of Vertebrate Animals Used for Experimental and other Scientific Purposes (ETS 123). Strasbourg, 1986 (European Convention for the Protection of Vertebrate Animals Used for Experimental and Scientific Purposes).
22 N. A. Gorbunova. Regulation of animal experiments – ethics, legislation, alternatives M.- 1998.
23 Order of the Minister of Health № 26 of the Ministry of Health of the Republic of Kazakhstan dated January 11, 2012.
24 Methods for determining the toxicity and danger of chemicals (toxicometry)/edited by prof. I.V. Sanotsky.//M.-Medicine. -1970.- 342p.
25 Kutsenko S.A. Fundamentals of toxicology. //M.- Medicine, – 2004.- 452p.
26 Glants S. Medico-biological statistics.//M.- Praktika. -1999.-215p.