№2-2023

https://doi.org/10.53939/15605655/2023_2_18

Кубекова Ш.Н., Капралова В.И., Раимбекова А.С.

Түйіндеме: Пайдалы қазбаларды өңдеу үлкен көлемдегі қалдықтардың түзілуімен байланысты. Оларды тұндыру және қоршаған ортаны қорғау проблемаларымен бірге жүреді. Зерттеудің мақсаты Қазақстанның кейбір кен орындарының кен байыту қалдықтарының элементтік және фазалық құрамын зерттеу және оларды көп функциялы әрекеттегі жаңа бейорганикалық материалдарда өңдеу әдістерін жасау болып табылады. Ашықтас кен орнының алтын-сульфидті-кварцты кен байыту қалдықтарының негізгі құрамдас бөліктері кварц (мас. 96,4%) және мусковит минералы (36,4 мас.%), қорғасын түріндегі зиянды қоспалар, мышьяк пен сурьма іс жүзінде жоқ, бұл қалдықтарды кремний-фосфатты
тыңайтқыштарды өндіруге ұсынуға мүмкіндік береді. Жәйрем кен орнының марганец кенін байыту қалдықтары негізінен кварциттен (мас. 76,4%), сондай-ақ кварцтан (мас. 16,4%) және броуниттен (2,4 мас.%) болатыны көрсетілген. Осы қалдықтар негізінде 200°С қышқылдық-термиялық әдіспен синтезделген фосфат өнімдері бастапқы қалдықтардың фазалық құрамына қарамастан, шикізатты құрайтын катиондардың жақсы еритін гидродифосфаттарымен, сондай-ақ кремний дифосфатымен берілген. Алынған өнімдер көп функциялы әсерге ие және кремнийлі фосфатты тыңайтқыштар ретінде де, сулы орталар үшін металл коррозиясының тежегіштері ретінде де қолданыла алады.
Түйінді сөздер: Қалдықтарды байыту, қышқыл-термиялық синтез, көп функциялы бейорганикалық материалдар, кремний-фосфатты тыңайтқыштар, металл коррозиясының ингибиторлары.

Әдебиеттер
1 Балашов В.В. Ресурсы отвалов и отходов обогащения предприятий горной и металлургической промышленности //Черн. мет-гия. Бюл. ин-та «Черметинформация». – 1993. – №7. – С.20-27.
2 Гладкова К.Ф. Роль кремния в фосфатном питании растений //Агрохимия. – 1982. №2. – С.133-144.
3 Куликова А.Х., Яшин Е.А., Данилова Е.В., Юдина И.А., Доронина О.С., Никифорова С.А. Влияние диатомита и минеральных удобрений на урожайность и качество корнеплодов сахарной свеклы Агрохимия. – 2007. – №6. – С. 27-31.
4 Матыченков В.В., Абишева З.С., Бектурганов Н.С., Бочарникова Е.А. Кремниевые удобрения на основе отходов металлургических и химических промышленных предприятий //Доклады национальной академии наук республики Казахстан. – 2006. – № 2. – С. 27-31.
5 Bocharnikova E.A., Matichenkov V.V. Influence of plant associations on the silicon cycle in the soil-plant system //Applied Ecology and Environmental Research. – 2012. -V.10 (4). -P.547-560.
6 CornelisJ. T., Delvaux B., Georg R. B., Lucas Y., Ranger J., Opfergelt S. Tracing the origin of dissolved silicon transferred from various soil-plant systems towards rivers: a review //Biogeosciences. – 2011. -V.8 (1). – P.89-112.
7 Патент РК № 21858. Способ получения поликомпонентного фосфорсодержащего удобрения из техногенных отходов / Нугманов А.А., Батькаев Р.И., Батькаев И.И., Шевченко В.А. Заявл. 18.05.2007, опубл. 16.11.2009, бюлл.№11
8 Патент РФ № 2525582. Кремнийсодержащее комплексное удобрение (C05G1/00)/Нестеренко Ю.В., Нестеренко С.В. Заявл. 20.07.2011, опубл. 20.08.2014, бюлл.№9
9 Патент RU № 2497785. Способ получения удобрения пролонгированного действия С05G1/00)/ Реутов Ю.И. Заявл.30.06.2011. Опубл.10.11.2013, бюлл. №11
10 Патент РК №27551. Способ получения сложно-смешанного минерального удобрения / Жантасов Н.К., Бишимбаев В. К., Молдабеков Ш.М., Жантасов К. Т., Жантасов М. К., Айбалаева К. Ж., Алтыбаев Ж.М. Заявл. 07.11.2014, опубл. 15.10.2013, бюлл. №10.
11 Патент РФ №2515389. Кремнийсодержащее хелатное микроудобрение и способ его получения. Панова Г. Г., Аникина Л.М.. Заявл. 29.08.2012. Опубл. 10.03.2014, бюлл.№3.
12 Патент РК № 21858. Способ получения поликомпонентного фосфорсодержащего удобрения из техногенных отходов/ Нугманов А.А., Батькаев Р.И., Батькаев И.И., Шевченко Н.А. Заявл. 18.05.2007. Опубл. 16.11.2009, бюл. № 11.
13 Патент РК № 30349. Способ получения фосфорного удобрения из техногенных отходов/ Батькаев Р.И., Мырхалыков Ж.У., Назарбекова С.П., Назарбек У.Б., Холошенко Л.Х., Батькаева Л.Р. Заявл. 20.10.2014. Опубл. 15.09.2015, бюл. № 9.
14 ГОСТ 20851.2-75 «Удобрения минеральные. Методы определения фосфатов». -М.: Госстандарт, 1990. – 37 с.
15 D.E.C. Corbridge., Studies in Inorganic Chemistry, 2. Phosphorus. An Outline of its Chemistry, Biochemistry and Technology – Amsterdam – Oxford – New York, 1980. – 560 p.
16 Технология фосфора / Белов В. Н., Большакова А. П., Данцис Я. Б. и др. Под ред. Проф. В. А.Ершова и канд. техн. наук В. Н. Белова – Л.: Химия, 1979. – 336 с.
17 ГОСТ 9.502-82 Единая система защиты от коррозии и старения. Ингибиторы коррозии металлов для водных систем. Методы коррозионных испытаний. – М.: изд-во стандартов. – 24 с.